Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych, jest jednym z kluczowych wyzwań współczesnego świata. W Polsce istotną rolę w realizacji projektów z zakresu zielonej retencji pełni Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który od 1989 roku wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, finansując projekty zarówno z funduszy krajowych, jak i europejskich.
Zielona retencja jako priorytet działań NFOŚiGW
Zielona retencja obejmuje szerokie spektrum działań adaptacyjnych, które mają na celu poprawę zarządzania wodami opadowymi z wykorzystaniem rozwiązań opartych na naturze, takich jak zielono-niebieska infrastruktura. Projekty te sprzyjają zwiększeniu odporności miast i obszarów wiejskich na skutki zmian klimatycznych, m.in. ekstremalne zjawiska pogodowe, susze czy powodzie.
Warto zwrócić uwagę na potrzebę doprecyzowania pojęć takich jak błękitno-zielona infrastruktura (BNI) czy zielono-niebieska infrastruktura (ZNI). W środowisku branżowym funkcjonuje wiele określeń – od „zielono-błękitnej retencji” po „błękitną infrastrukturę” – jednak brak jednoznacznej, powszechnie uznanej definicji powoduje trudności w praktycznym stosowaniu tych terminów, zarówno na etapie projektowania, jak i oceny formalnej wniosków o dofinansowanie. Kluczowe staje się zatem stworzenie wspólnego języka – definicji zrozumiałej i akceptowalnej dla projektantów, urzędników, decydentów oraz beneficjentów środków. Przykładem działania, które niezależnie od przyjętej terminologii znajduje szerokie poparcie, jest rozszczelnianie powierzchni zabetonowanych – uznawane za jeden z najważniejszych elementów adaptacji miejskiej. Projekty tego typu są już z powodzeniem wdrażane i wspierane przez NFOŚiGW.
W ramach programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) oraz Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej, NFOŚiGW kontynuuje finansowanie projektów adaptacyjnych z poprzednich perspektyw budżetowych. Do dyspozycji beneficjentów pozostają zarówno dotacje, jak i preferencyjne pożyczki, z możliwością umorzenia nawet do 50%.
Nowelizacja ustawy o ochronie środowiska wprowadziła obowiązek opracowania miejskich planów adaptacji do zmian klimatu dla określonych jednostek samorządowych. W ostatnim konkursie złożono ponad 40 wniosków, co wskazuje na rosnącą świadomość i gotowość samorządów do podejmowania konkretnych działań.
Zmiany klimatu a finansowanie – konkretne liczby
- Adaptacja do zmian klimatu w miastach
- Działanie 1.2: Dedykowane 44 miastom i Warszawie, które opracowały miejskie plany adaptacji do zmian klimatu. Alokacja wynosi 560 mln euro, z czego na obecny nabór przeznaczono 500 mln zł. Poziom dofinansowania sięga 77% kosztów kwalifikowanych.
- Działanie 2.1.1 (adaptacja terenów zurbanizowanych):
Alokacja – 560 mln euro, z czego 530 mln euro przeznaczono na inwestycje infrastrukturalne.
Pierwszy konkurs pochłonął 501 mln euro, a w kolejnej edycji przewidziano kolejne 500 mln euro. - Działanie 2.4 (miejskie plany adaptacji do zmian klimatu – MPA):
Tutaj pula środków sięga 1,4 mld euro, jednak finansowanie jest rozproszone pomiędzy kilkanaście różnych działań. Obejmuje miasta średniej wielkości (powyżej 20 tys. mieszkańców) oraz stolice powiatów w przedziale 15–20 tys., z wyłączeniem miast objętych wsparciem w ramach programu Polska Wschodnia.
Forma wsparcia: 71–79% dofinansowania kosztów kwalifikowanych. - Działanie 2.5 (woda do spożycia):
Pomimo ogromnego zainteresowania i złożonych wniosków na ponad 2,5 mld zł, alokacja w tym działaniu jest zbyt mała, by pokryć realne potrzeby. Czyżewska zaapelowała o zwiększenie środków i uznanie projektów wodnych za działania wpisujące się w adaptację do zmian klimatu poprzez podniesienie tzw. markerów klimatycznych.
- Programy dla mniejszych miast i gmin
Dla miast średnich (20–100 tys. mieszkańców) oraz uzdrowisk dostępne są konkursy na zieloną retencję i plany adaptacji. Dzięki wsparciu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), poziom dofinansowania w tych działaniach wynosi około 79%. - Programy dla Polski Wschodniej
Wsparcie obejmuje województwa: podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie oraz część mazowieckiego. Miasta z tych regionów mogą liczyć na dotacje sięgające 85% kosztów kwalifikowanych. Zainteresowanie konkursem przekroczyło oczekiwania – wnioski złożono na 260 mln zł, co stwarza nadzieję na zwiększenie alokacji. - Specjalne inicjatywy krajowe
- Mój Deszcz i Moja Woda: Programy dla beneficjentów indywidualnych oraz miast, wspierające retencję na poziomie lokalnym i gospodarstw domowych.
- Program Klimatyczny dla Uzdrowisk: Oprocentowanie preferencyjnych pożyczek wynosi zaledwie 1%, co czyni go szczególnie atrakcyjnym dla gmin uzdrowiskowych.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odgrywa kluczową rolę w finansowaniu działań adaptacyjnych, które odpowiadają na współczesne wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi. Dzięki wieloaspektowemu wsparciu, od dużych miast po mniejsze gminy i uzdrowiska, możliwa jest realizacja projektów, które łączą ochronę środowiska z poprawą jakości życia mieszkańców.
Zachęcamy miasta, gminy i indywidualnych beneficjentów do składania wniosków i korzystania z dostępnych funduszy, aby wspólnie budować bardziej odporną i zrównoważoną przyszłość.
Artykuł napisany na podstawie wystąpienia Pani Anny Czyżewskiej z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska podczas konferencji Stormwater Poland: https://www.youtube.com/watch?v=zmrTUnCSkjE&list=PLuQ9Pu9QkhkJWUJwcj180A5syQZ7Rgc3V&index=5
